Alternatieve dodenherdenking: ‘’DE GESCHEURDE TRAAN’’

‘De gescheurde traan’ een kort drama met dans, lezing en debat op 3 mei. Over oorlog, ontkenning, vergeving en verandering, over een oorlog die begon in 1937 en die de hele wereld raakte, maar ongezien bleef. Over Nanjing, China, Japan en een pleidooi voor een dodenherdenking die uitstijgt boven de grenzen van de natie. Over het afleggen van de maskers. Mariska Stevens en friends

“De Gescheurde Traan’’
Tranen schuren hun huid
Langs de muren van de natie
Tranen splijten
Bij gedeeld verdriet
Tranen worden verborgen
Achter schuldige maskers
Tranen worden verscheurd
Door tijd verkleurd

Dit kleine gedicht is het resultaat mijn jarenlange overdenking over iets dat ik nooit heb kunnen begrijpen. De vraag, ‘’Wat herdenken we eigenlijk op 4 mei?’’ En waarom beperken we die herdenking tot vooral de Nederlandse-Duitse oorlog, terwijl toch de hele wereld erbij betrokken was. Waarom begon die oorlog in 1940, terwijl de oorlog in werkelijkheid al in 1937 begon? We herdenken de doden uit de 2e wereldoorlog op 4 mei, en ieder alternatief daarvoor wordt bijna beschouwd als een aantijging tegen de menselijkheid. Maar waarom herdenken we zo selectief?

Kijkend naar de maskers van het Japanse No-toneel realiseert men zich hoe verbluffend eenvoudig het is om de menselijke identiteit te doen verdwijnen achter een sociaal rollenpatroon. Het is geen Japans verschijnsel. Iedere cultuur heeft mechanismes die neigen het zelfbeschikkingsrecht van individuen op te eisen ten behoeve van heersende machtsverhoudingen. Wanneer we die machtsverhoudingen benadrukken in periodes van oorlog vergeten we vaak hoe makkelijk het is de maskers te verwarren met echte mensen.

In de presentatie op 3 Mei aanstaande in de Jungle komen deze aspecten samen in een lezing over een gebeurtenis uit de tweede wereldoorlog, die juist nauwelijks of geen aandacht heeft gekregen op het wereldtoneel. Ze staat bekend als ‘’de verkrachting van Nanjing’.
Driehonderdduizend Chinezen werden bij de verovering van Nanjing in December 1937 door de Japanners in een maand tijd op monsterlijke wijze om zeep gebracht. Het Japanse leger ontpopte zich als een horde wilde moordenaars, al slachtend en verkrachtend door de stad, zonder enige barmhartigheid. Tot op heden in 2018 heeft de Japanse regering geen werkelijke spijt betoont en worden de ‘helden’ van dit bloedbad 80 jaar later nog steeds geëerd op de Yasukuni schrijn. In de conflicten rond dit verschijnsel wordt vaak vergeten dat niet iedereen achter dezelfde vlag aanholt. Onder die schijnbare volgzaamheid ontwikkelen zich protesten die niet worden gehoord, maar die ons dwingen de wereld der ‘kant en klare’ tegenstellingen opnieuw te onderzoeken.

Het volgende fragment komt bijvoorbeeld uit een anti-oorlogsgedicht van de Japanse dichter Kaneko Mitsuharu (1895-1975):
‘’Het is verboden om in de diepte van de lucht te kijken
De diepte van de luchten
Zijn vergeven van goden
Zij zweven rond in stroperige ether
Het okselhaar van engelen
Beschimmelde haviksveren
De angstaanjagende geur van goddelijke huid, als brandend brons’’

Hij schreef het gedicht in 1935 als aanklacht tegen het Keizerlijke regime van Hirohito. Zijn gedichten vormde overigens niet het enige anti-oorlogsprotest. De vraag blijft overeind; wat gebeurde er in Nanjing en welke factoren maakte de rechtvaardiging van die krankzinnige moordpartij zo schijnbaar vanzelfsprekend voor de Japanse legers? Sterker nog, voorbij cultuur doet het verschijnsel zich ook in deze tijd voor. We neigen te denken dat de voorwaarden voor dergelijke moordpartijen cultureel en historisch worden bepaald. Maar wat als in onze samenleving deze sociopathische elementen onder de oppervlakte liggen. Ligt dat monster dan ook in onze samenleving op de loer? De presentatie door Mariska Stevens op 3 mei in Jungle Amsterdam in de aanloop van de Dodenherdenking en Bevrijdingsdag (4 en 5 mei) onderzoekt deels historisch en deels theatraal welke complexe cultuurverschijnselen tot dergelijke horror gebeurtenissen hebben geleid en kunnen leiden.

Aanmelden via: reserveren@jungle.amsterdam